لیست محصولات پتروشیمی ایران

صنعت پتروشیمی یکی از ارکان اصلی اقتصاد ایران به شمار می ‌رود. با توجه به منابع غنی نفت و گاز، این کشور به عنوان یکی از بزرگ ‌ترین تولید کنندگان محصولات پتروشیمی در خاورمیانه شناخته می ‌شود. این مقاله به بررسی لیست محصولات پتروشیمی ایران و فرایند تولید آنها، صادرات محصولات پتروشیمی و اهمیت آنها در بازار جهانی می ‌پردازد. همراه ما باشید.

محصولات پتروشیمی چیست؟

محصولات پتروشیمی به موادی گفته می‌شود که از نفت خام، گاز طبیعی یا مایعات گازی (NGLs) تولید شده و در صنایع مختلف به‌کار می ‌روند. این محصولات به سه دسته اصلی محصولات پایه، محصولات واسطه ‌ای و محصولات نهایی تقسیم می ‌شوند.

لیست محصولات پتروشیمی ایران

صنایع پتروشیمی ایران مجموعه‌ای گسترده از محصولات شیمیایی و پلیمری را تولید می‌ کنند که در صنایع مختلف و زندگی روزمره کاربرد دارند. این محصولات را می‌ توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

1. محصولات پایه (بنیادی)

این محصولات به ‌عنوان مواد اولیه در تولید سایر ترکیبات شیمیایی و پلیمری استفاده می ‌شوند:

• اتیلن: ماده‌ای کلیدی در تولید پلی‌اتیلن، پلی‌استایرن و اتیلن گلایکول.
• پروپیلن: مورد استفاده در ساخت پلی‌پروپیلن، پروپیلن اکساید و آکریلونیتریل.
• بنزن: پایه‌ای برای تولید استایرن، فنول و نایلون.
• تولوئن: استفاده در تولید بنزن، زایلن‌ها و حلال ‌های صنعتی.
• زایلن‌ها: مخصوصاً پارازایلن که در تولید پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) به ‌کار می ‌رود.
• متانول: ماده اولیه در تولید فرمالدهید، اسید استیک و سوخت‌های پاک.

2. محصولات واسطه‌ ای

این دسته شامل ترکیباتی است که از محصولات پایه تولید شده و در ساخت محصولات نهایی به‌کار می‌روند:

• اتیلن گلایکول: مورد استفاده در تولید ضدیخ و پلی‌استرها.
• پلی‌اتیلن (سبک، سنگین، سبک خطی): پلاستیک‌های پرکاربرد در بسته ‌بندی، لوله‌ ها و ظروف.
• پلی‌پروپیلن: پلاستیکی مقاوم در برابر حرارت، مورد استفاده در قطعات خودرو، الیاف و بسته‌بندی.
• پلی‌استایرن: پلاستیکی شفاف و شکننده، استفاده در ظروف یکبار مصرف و عایق‌ها.
• وینیل کلراید مونومر (VCM): ماده اولیه برای تولید پلی‌وینیل کلراید.
• پلی‌وینیل کلراید (PVC): پلاستیکی سخت، مورد استفاده در لوله‌ها، پروفیل ‌ها و کف‌پوش‌ ها.

3. محصولات نهایی

این محصولات مستقیماً در صنایع مختلف و زندگی روزمره به‌کار می‌روند:

• کودهای شیمیایی (اوره، آمونیاک): برای بهبود رشد گیاهان در کشاورزی.
• مواد شوینده و بهداشتی: شامل انواع صابون‌ها، شامپوها و پاک‌کننده ‌ها.
• الیاف مصنوعی (پلی‌استر، نایلون): مورد استفاده در تولید پوشاک، فرش و منسوجات.
• لاستیک‌های مصنوعی: برای تولید تایرها و قطعات لاستیکی.
• حلال‌های صنعتی: مانند استون، تولوئن و زایلن‌ ها که در صنایع رنگ، رزین و چسب بکار می‌ روند.

صادرات محصولات پتروشیمی

صنعت پتروشیمی ایران یکی از ارکان اصلی اقتصاد غیرنفتی کشور است که سهم قابل‌ توجهی در صادرات غیرنفتی دارد. بر اساس آمارهای موجود، در سال ۱۴۰۲، ایران حدود ۲۹ میلیون تن محصول پتروشیمی به ارزش تقریبی ۱۵ میلیارد دلار صادر کرده است. در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، صادرات محصولات پتروشیمی به ۱۱.۳ میلیارد دلار رسید که نشان ‌دهنده رشد در این حوزه است. همچنین، میانگین ارزش صادرات محصولات پتروشیمی ایران ۷۰۰ دلار به ازای هر تن است، در حالی که میانگین ارزش محصولات وارداتی پتروشیمی به کشور ۱۳۰۰ دلار به ازای هر تن برآورد می ‌شود. این آمارها نشان ‌دهنده نقش کلیدی صنعت پتروشیمی در تأمین ارز و توسعه اقتصادی کشور است. در نهایت، تنوع در محصولات و تولیدکنندگان، نقش مهمی در تأمین نیازهای داخلی و صادرات محصولات پتروشیمی ایران به بازارهای جهانی ایفا می‌ کند.

مهمترین محصولات پتروشیمی

مهم ‌ترین مواد پتروشیمی را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد: محصولات پایه (اولیه)، محصولات واسطه ‌ای و محصولات نهایی (پلیمری و شیمیایی) که هر کدام از این دسته‌ ها نقش کلیدی در صنایع مختلف دارند.

1. محصولات پایه (اولیه)

این محصولات از گاز طبیعی یا نفت خام تولید شده و به ‌عنوان خوراک در صنایع پتروشیمی استفاده می ‌شوند:

• اتیلن(C₂H₄): ماده اولیه برای تولید پلی‌اتیلن، اتیلن گلایکول و وینیل کلراید
• پروپیلن(C₃H₆):  خوراک تولید پلی‌پروپیلن، آکریلونیتریل و پروپیلن اکساید
• بوتادین(C₄H₆): برای ساخت لاستیک ‌های مصنوعی مانندSBR  و NBR
• بنزن(C₆H₆): مورد استفاده در تولید استایرن، فنول و نایلون
• زایلن‌ها (Xylene): از جمله پارازایلن برای تولید پلی‌اتیلن ترفتالات (PET)
• متانول(CH₃OH): خوراک صنایع فرمالدهید، اسید استیک و تولید سوخت‌ های جایگزین

2. محصولات واسطه‌ای

این محصولات از مواد پایه تولید شده و برای تولید محصولات نهایی به‌ کار می ‌روند:

• پلی‌اتیلن (PE): شامل پلی‌اتیلن سبک، سبک خطی و سنگین برای بسته ‌بندی، لوله‌ ها و ظروف
• پلی‌پروپیلن (PP):مورد استفاده در قطعات خودرو، بسته ‌بندی، الیاف و لوازم خانگی
• پلی‌استایرن (PS):شامل هایمپکت (HIPS) و کریستالی  (GPPS) برای ظروف یکبار مصرف، عایق ‌ها و بسته ‌بندی
• وینیل کلراید مونومر (VCM): خوراک تولید PVC
• پلی‌وینیل کلراید (PVC):برای تولید لوله‌ ها، پروفیل‌ ها و پوشش ‌های صنعتی
• اتیلن گلایکول (EG):مورد استفاده در ضدیخ، تولید الیاف پلی ‌استری و PET

3. محصولات نهایی (پلیمری و شیمیایی)

این محصولات مستقیماً در زندگی روزمره و صنایع مختلف استفاده می ‌شوند:

• کودهای شیمیایی: اوره، آمونیاک و نیترات آمونیوم برای صنایع کشاورزی
• مواد شوینده و بهداشتی:شامل سورفکتانت‌ ها و الکل‌ های چرب
• الیاف مصنوعی (پلی‌استر، نایلون، اکریلیک): مورد استفاده در پارچه‌ ها، فرش و لباس
• لاستیک‌های مصنوعی SBR، NBR، EPDM: برای تولید تایر، واشر و قطعات صنعتی
• حلال‌های صنعتی: مانند استون، تولوئن، زایلن ‌ها و بنزن که در صنایع رنگ، رزین و چسب استفاده می ‌شوند.

زنجیره محصولات پتروشیمی

زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی شامل سه مرحله اصلی است: خوراک اولیه  (Feedstock)، محصولات پایه (Basic Chemicals) و محصولات نهایی (Final Products). این زنجیره ارزش، صنایع مختلف مانند بسته ‌بندی، خودرو، ساختمان، بهداشت و کشاورزی را تغذیه می ‌کند.

1. خوراک اولیه (Feedstock)

این مواد به‌ عنوان ورودی صنایع پتروشیمی از منابع نفتی و گازی تأمین می ‌شوند:

• گاز طبیعی(Methane - CH₄) : استفاده در تولید متانول، آمونیاک، هیدروژن و گاز سنتز
• مایعات گاز طبیعی (NGLs): شامل اتان، پروپان، بوتان که در تولید اتیلن و پروپیلن کاربرد دارند.
• نفتا (Naphtha) یکی از منابع اصلی تولید اولفین‌ها (اتیلن، پروپیلن) و آروماتیک ‌ها (بنزن، تولوئن، زایلن‌ ها)

2. محصولات پایه (Basic Chemicals)

این ترکیبات مستقیماً از خوراک اولیه تولید شده و پایه صنایع پتروشیمی هستند:

 اولفین ‌ها (Olefins)

• اتیلن : خوراک تولید پلی‌اتیلن، اتیلن گلایکول وینیل کلراید مونومر
• پروپیلن: خوراک تولید پلی‌پروپیلن، کریلونیتریل، پروپیلن اکساید
• بوتادین: مورد استفاده در لاستیک‌ های مصنوعی

 آروماتیک‌ ها (Aromatics)

• بنزن: پایه تولید استایرن، فنول، نایلون
• تولوئن : خوراک زایلن‌ها، بنزن، حلال ‌های صنعتی
• زایلن‌ها : ستفاده در تولید PET، رنگ ‌ها، الیاف مصنوعی

گاز سنتز و مشتقات (Syngas & Derivatives)

• متانول (CH₃OH) : خوراک تولید فرمالدهید، اسید استیک، متیل ترشیو بوتیل اتر (MTBE)
• آمونیاک (NH₃):خوراک کودهای شیمیایی (اوره، نیترات آمونیوم)

3. محصولات واسطه‌ای (Intermediate Chemicals)

این مواد از ترکیبات پایه تولید شده و در صنایع مختلف کاربرد دارند:

• پلی‌اتیلن (PE - LDPE, HDPE, LLDPE): برای بسته ‌بندی، لوله ‌ها، فیلم ‌های پلاستیکی
• پلی‌پروپیلن ((PP:در قطعات خودرو، بسته ‌بندی، منسوجات
• پلی‌استایرن(PS - GPPS, HIPS, EPS) استفاده در ظروف یکبار مصرف، عایق ‌های ساختمانی
• پلی‌وینیل کلراید (PVC) برای لوله‌ سازی، کف‌پوش، پنجره ‌ها
• پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) بطری‌ های پلاستیکی، الیاف پلی‌استر
• اتیلن گلایکول(EG) در ضد یخ، تولید پلی‌استر
• استایرن مونومر(SM) تولید پلی‌استایرن، ABS، رزین‌ ها
• پروپیلن اکساید (PO) استفاده در تولید پلی‌یورتان‌ ها
• بوتادین و لاستیک‌های مصنوعی SBR)،NBR، (EPDM در تایرها، قطعات صنعتی

4. محصولات نهایی (Final Products)

• محصولات پلاستیکی(کیسه ‌ها، بطری ‌ها، ظروف بسته ‌بندی)
• الیاف مصنوعی و پارچه‌ها (پلی‌استر، نایلون، اکریلیک)
• لاستیک‌ها و تایرها EPDM)،(SBR
• مواد شوینده و بهداشتی(سورفکتانت ‌ها، الکل ‌های چرب)
• حلال‌ها و رنگ‌ ها (تولوئن، زایلن ‌ها، استون)
• کودهای شیمیایی(اوره، آمونیوم نیترات)
• چسب‌ها و رزین ‌ها (اپوکسی، پلی‌یورتان)

فرایند تولید محصولات پتروشیمی

تولید محصولات پتروشیمی شامل چندین مرحله اساسی است که از خوراک اولیه (نفت خام، گاز طبیعی) شروع شده و در نهایت به محصولات نهایی تبدیل می ‌شود. این فرآیند به سه بخش اصلی تقسیم می ‌شود:

1. مرحله اول: تولید مواد پایه (Basic Petrochemicals)

الف) تولید اولفین ‌ها (اتیلن، پروپیلن، بوتادین) فرایند کراکینگ با بخار (Steam Cracking)

• خوراک:اتان، پروپان، بوتان یا نفتا
• روش:در این فرایند، هیدروکربن ‌های سنگین در دمای ۸۰۰-۹۰۰ درجه سانتیگراد حرارت داده می ‌شوند.
• محصولات:

• اتیلن: پلی‌اتیلن LDPE)،  HDPE،(LLDPE اتیلن گلایکول، استایرن
• پروپیلن:پلی‌پروپیلن (PP) آکریلونیتریل، پروپیلن اکساید
• بوتادین: لاستیک‌ هایمصنوعی

ب) تولید آروماتیک‌ ها (بنزن، تولوئن، زایلن ‌ها) فرایند ریفورمینگ کاتالیستی (Catalytic Reforming)

• خوراک:نفتا (بخشی از نفت خام)
• روش:استفاده از کاتالیزورهای پلاتین در دمای ۴۸۰-۵۲۰ درجه سانتیگراد برای تبدیل هیدروکربن ‌های سبک به آروماتیک ‌ها

محصولات:

• بنزن: تولید استایرن، نایلون، فنول
• تولوئن:حلال ‌ها، TNT
• زایلن‌ها PX)، MX، (OX : تولید رنگ ‌ها

ج) تولید گاز سنتز (متانول، آمونیاک) فرایند رفرمینگ بخار (Steam Reforming)

• خوراک:گاز طبیعی (متان)
• روش:واکنش بخار آب با متان در حضور کاتالیزور نیکل در دمای ۷۰۰-۱۰۰۰ درجه سانتیگراد

محصولات:

• متانول: تولید فرمالدهید، اسید استیک، سوخت
• آمونیاک: تولیدکودهای شیمیایی (اوره، نیترات آمونیوم)

2. مرحله دوم: تولید محصولات واسطه ‌ای (Intermediate Products)

الف) تولید پلیمرها (پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن،PVC)

فرایند پلیمر یزاسیون(Polymerization)

• روش:ترکیب مونومرها (اتیلن، پروپیلن، وینیل کلراید) با استفاده از کاتالیزورها

محصولات:

• • پلی‌اتیلن (PE): فیلم ‌های پلاستیکی، لوله ‌ها
  • پلی‌پروپیلن (PP): قطعات خودرو، الیاف مصنوعی
  • PVC:لوله‌ها، پروفیل‌ ها

ب) تولید الیاف مصنوعی و مواد پت فرایند استری‌فیکاسیون (Esterification)

• روش:واکنش پارازایلن → اسید ترفتالیک → پلی‌اتیلن ترفتالات PET))
• محصولات:بطری ‌های PET، الیاف پلی‌استری

ج) تولید لاستیک‌ های مصنوعی فرایند پلیمریزاسیون امولسیونی (Emulsion Polymerization)

• روش:واکنش بوتادین با استایرن برای تولید لاستیک ‌های SBR
• محصولات:تایر، قطعات لاستیکی

3. مرحله سوم: تولید محصولات نهایی (Final Products)

الف) تولید شوینده‌ ها و حلال ‌ها فرایند سولفوناسیون (Sulfonation)

• روش:ترکیب آلکیل ‌بنزن ‌ها با اسید سولفوریک
• محصولات:مواد شوینده، شامپوها

ب) تولید کودهای شیمیایی فرایند سنتز اوره (Urea Synthesis)

• روش:ترکیب آمونیاک و دی‌اکسید کربن در دمای بالا
• محصولات:کودهای اوره، آمونیوم نیترات

ج) تولید رنگ‌ ها و چسب ‌ها فرایند پلیمریزاسیون تراکمی (Condensation Polymerization)

• محصولات:رزین‌ های پلی ‌یورتان، اپوکسی

لیست پتروشیمی های ایران را نام ببرید؟

در ادامه چند نمونه پتروشیمی معروف ایران و نکات کلی در مورد فهرست آن‌ها را آورده‌ام. اگر بخوای، می‌تونم لیست کامل و به‌روز رو برات پیدا کنم:

چند پتروشیمی شناخته‌شده در ایران

نام پتروشیمی	موقعیت	محصولات اصلی / توضیح کوتاه
شرکت ملی صنایع پتروشیمی (NIPC)	تهران / مرکز هماهنگی	مدیریت و توسعه پتروشیمی‌ها در سطح کشور
پتروشیمی بندر امام	استان خوزستان (ماهشهر)	تولید انواع مواد شیمیایی، آروماتیک‌ها، پلیمرها
پتروشیمی جم	منطقه ویژه اقتصادی عسلویه، استان بوشهر	تولید الفین، پلی‌اتیلن‌ها و محصولات پتروشیمی پایه
پتروشیمی خراسان	بجنورد، استان خراسان شمالی	تولید اوره، آمونیاک، ملامین
شرکت PADJAM (توسعه پلیمر پادجم)	استان بوشهر	محصولات پلیمر و استایرن، ABS، HIPS و ...

جمع بندی ایران یکی از بزرگ ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان است و نقش حیاتی در اقتصاد کشور دارد و بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی را تشکیل می دهد. محصولات پتروشیمی ایران شامل طیف گسترده‌ای از مواد اولیه صنایع مختلف، پلیمرها، محصولات شیمیایی و سوختی است و در صنایع بسته‌ بندی، ساختمان، خودروسازی، پزشکی، کشاورزی و بهداشت نقش کلیدی دارند. اتیلن، پروپیلن، متانول، پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن از مهم ‌ترین و پرکاربردترین محصولات این صنعت به‌ شمار می‌ روند.