صادرات محصولات پتروشیمی ایران با توجه به منابع طبیعی وسیع، قابلیت های تولید پیشرفته و موقعیت جغرافیایی استراتژیک کشور، در بازارهای جهانی حضور قوی و برجسته ای یافته است و به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات پتروشیمی از جمله مواد شیمیایی پایه و مشتقات نفتی، انواع پلاستیک ها و کودهای شیمیایی اشاره کرد. صادرات محصولات پتروشیمی ایران در خاورمیانه، نه تنها به تأمین درآمدهای ارزی کمک می کند، بلکه نقش مهمی در ایجاد اشتغال و توسعه صنایع مرتبط ایفا می نماید. در این مقاله به بررسی صادرات محصولات پتروشیمی، نحوه خرید این محصولات جهت صادرات، لیست محصولات پتروشیمی صادراتی ایران و مجوز صادرات مواد پتروشیمی می پردازیم.
صادرات محصولات پتروشیمی
صنعت پتروشیمی ایران یکی از ارکان اقتصاد کشور است و سرمایه‌گذاری های قابل توجهی در زیرساخت، فناوری و منابع انسانی انجام شده است. توانایی کشور در تولید طیف وسیعی از محصولات پتروشیمی با قیمت های رقابتی، صادرات مواد پتروشیمی ایران را به انتخابی مطلوب برای بسیاری از خریداران بین‌المللی تبدیل کرده است. ایران دارای یکی از بزرگترین ذخایر گاز طبیعی و نفت در جهان است که تأمین کننده مواد اولیه فراوانی برای صنعت پتروشیمی است. این مزیت منابع، به ایران این امکان را می دهد که محصولات پتروشیمی را بطور کارآمد و با هزینه کم تولید کند.
همچنین دامنه محصولات مرتبط با صادرات پتروشیمی ایران بسیار گسترده است. این محصولات شامل اتیلن، پروپیلن، متانول، پلی‌اتیلن، آمونیاک، اوره و بسیاری دیگر از ترکیبات شیمیایی است که در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. این تنوع اطمینان می دهد که ایران می تواند نیازهای خاص بازارهای مختلف در سرتاسر جهان را برآورده کند. از سوی دیگر ایران در تقاطع اروپا، آسیا و آفریقا واقع شده است و از این موقعیت جغرافیایی استراتژیک بهره‌مند است. این امر دسترسی آسان به بازارهای بین‌المللی عمده را فراهم کرده و هزینه های حمل و نقل و زمان تحویل صادرات پتروشیمی ایران را کاهش می دهد.
بر اساس تحلیل های اجلاس OPEC، درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام ایران بر اساس سهم نوع نفت خام تولید شده در داخل کشور محاسبه می شود. به طور متوسط از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳، حدود 56 درصد از تولید داخلی از نفت خام سنگین و 44 درصد از نفت خام سبک تشکیل شده است. بر اساس برآوردهای ارائه شده توسط انرژی اینتلیجنس، این نسبت ها بر حجم های خالص صادراتی اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) اعمال می شود.
از سال ۲۰۱۸، صادرات پتروشیمی ایران از جمله صادرات نفت خام که بخش عمده‌ای از درآمدهای ارزی ایران را تشکیل داده است، تحت تحریم های سخت‌گیرانه ایالات متحده قرار گرفت و صادرات نفت خام آن هدف قرار گرفته است. با این حال پیش‌بینی می‌شود صادرات پتروشیمی ایران تا پایان ۲۰ مارس ۲۰۲۵، به ۱۳ میلیارد دلار برسد.
لیست محصولات پتروشیمی صادراتی ایران
بر اساس جدیدترین داده های اجلاس اوپک (OPEC) بر درآمدهای نفتی ایران در ژوئن 2023 و با اطلاعات به روز شده در مورد قیمت ها و صادرات، تولید نفت در ایران شامل نفت خام، میعانات گاز طبیعی یا کاندنسیت(condensate)، مایعات گاز طبیعی (LNG) و سایر مایعات است و صنعت پتروشیمی ایران طیف گسترده‌ای از محصولات را تولید می کند که در سطح بین‌المللی تقاضای بالایی دارند. بیشترین صادرات محصولات پتروشیمی ایران عبارتند از:
- اتیلن و پلی‌اتیلن
این محصولات از جمله پرمصرف ترین پتروشیمی ها در ایران هستند که در تولید پلاستیک ها، بسته بندی و کالاهای مصرفی مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. ظرفیت ایران در تولید حجم بالای پلی‌اتیلن با کیفیت بالا، این کشور را به یکی از صادرکنندگان پیشرو در این بخش تبدیل کرده است.
- متانول
ایران یکی از تولیدکنندگان برتر متانول است که به عنوان ماده اولیه در تولید فرمالدئید، اسید استیک و انواع مواد شیمیایی مختلف استفاده می شود. صادرات متانول پتروشیمی ایران به ویژه در آسیا، جایی که تقاضا برای این ماده شیمیایی چند منظوره بالا است، بسیار قوی است.
- اوره و آمونیاک
به عنوان اجزای اساسی در کودها، اوره و آمونیاک تولید شده در ایران برای بخش های کشاورزی در بسیاری از کشورها حیاتی هستند. صادرات پتروشیمی ایران از این محصولات در حمایت از تولید غذا و پایداری کشاورزی جهانی اهمیت دارد.
دیگر لیست محصولات پتروشیمی جهت صادرات شامل مواد زیر می باشند:
- هیدروژن
- بوتادیون
- هیدروکربن ها
- الکل ها
- استات ها
- لاستیک
- پایه های سینتیک
- بخارسوز
- چسب ها
- مواد شوینده
- پلیمرها
- بنزین
- پنتادین
- گاز مایع
- مواد افزودنی برای نفت و گاز
- مواد مشعل و روغن سوخته و غیره
معرفی پتروشیمی های صادرات محور
شرکت های متعددی در ایران به فعالیت در زمینه صادرات انواع مواد شیمیایی مشغول اند و محصولات خود را به بازارهای جهانی عرضه می کنند. از جمله این شرکت ها می توان به:
- شرکت پتروشیمی نفت ایران (NPC)
- شرکت پتروشیمی فن آوران
- شرکت پتروشیمی فجر جنوب (پژواک)
- شرکت آرشین تجارت
- شرکت برنا پیشداد سپهر آریا
- شرکت آرین شیمی تابران شرق
- شرکت پتروشیمی پارس (پیپک)
- شرکت پتروشیمیایی تخت جمشید پارس عسلویه
- شرکت پتروشیمی شهید تندگویان
- مجتمع صنایع شیمیایی دکتر مجللی
- کارخانه‌های زر فروکتوز
- شرکت نگین تجارت پیام
- شرکت ایمن سبز صنعت پرشیا
- شرکت مواد مهندسی مکرر
- شرکت شینا شیمی
نحوه خرید محصولات پتروشیمی جهت صادرات
نحوه خرید محصولات پتروشیمی جهت صادرات به دو بخش تقسیم می شود:
- خرید محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالا
- خرید صادراتی از شرکت های پتروشیمی
- فرآیند خرید محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالا
خریداران می توانند با مراجعه به سایت بورس کالای ایران، کلیه تولیدی مجتمع های پتروشیمی صادر کننده محصولات پتروشیمی، لیست محصولات پلیمری و شیمیایی قابل عرضه و شرایط خرید را مشاهده کرده و هماهنگی های لازم را با اداره خرید های داخلی پتروشیمی های مربوطه، در تاریخ های مقرر قید شده انجام داده و محصولات مورد نیاز را خریداری نمایند. خرید از بورس کالای ایران مستلزم ثبت نام شدن و همچنین اقدام از طریق کارگزاری می باشد و کلیه محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران بصورت هفتگی عرضه می شود. در ادامه مراحل دقیق خرید محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالا را ذکر می کنیم:
- آغاز عملیات خرید محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالا
- انتخاب کارگزار جهت خرید محصول مورد درخواست
- تکمیل فرم سفارش خرید کالا
- واریز حداقل سپرده مورد نیاز معامله به میزان 10 درصد قیمت پیشنهادی به حساب شرکت
- پیگیری و دریافت نتیجه خرید محصول درخواست شده
- در صورت تایید انجام معامله، اقدامات توسط کارگزار خریدار بعمل می آید
- ارسال مدارک از طرف کارگزار فروشنده به شرکت پتروشیمی
- دریافت مدارک معامل و تطبیق آن با شرایط فروش اعلام شده در زمان عرضه
- اعلام شماره حواله به کارگزار
- اعلام شماره و مشخصات حواله تاییده شده
- تحویل کالا به شرکت حمل و نقل معرفی شده در مجتمع تولیدی
- صدور صورتحساب بر مبنای تناژ تحویل شده
- خاتمه عملیات خرید از طریق بورس
- فرآیند خرید صادراتی محصولات پتروشیمی از شرکت های پتروشیمی
- ثبت درخواست از طریق ایمیل یا ثبت در شرکت پتروشیمی مربوطه
- ارزیابی اولیه متقاضی توسط شرکت پتروشیمی مربوطه
- تکمیل فرآیند ثبت و ارائه کد مشتری در صورت تایید متقاضی
- دریافت درخواست های خرید از مشتری توسط شرکت پتروشیمی مربوطه
- بررسی درخواست های خرید در صورت موجود بودن کالا بصورت ارائه قیمت و سایر شرایط فروش
- تایید یا عدم تایید پیشنهاد فروش از جانب مشتری
- تهیه اسناد فروش و صدور پیش فاکتور، در صورت دریافت تایید مشتری
قوانین و مجوز صادرات مواد پتروشیمی
جهت صادرات محصولات پتروشیمی به خارج از کشور، کسب انواع مجوزها و گواهینامه های لازم، ضروری است. این مجوزها شامل مجوز صادرات، گواهی سلامت، پروانه از سازمان غذا و دارو و گواهینامه استاندارد محصول می باشد. مواد پتروشیمی ایران تحت نظارت هایی هم راستا با استانداردهای تجارت بین‌المللی قرار می گیرد تا مجوز صادرات آنها تایید شود. هدف این نظارت ها، تضمین کیفیت و ثبات محصولات پتروشیمی است. این مجوز ها شامل:
1- مجوز کنترل کیفیت
کنترل کیفیت به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که به منظور اندازه‌گیری یا آزمون یک محصول انجام می گیرد و شامل آزمایش هایی برای بررسی خلوص، ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکی است. هدف از کنترل کیفیت دقیق محصولات پتروشیمی، تعیین انطباق محصول با مشخصات فنی مورد نظر و استانداردهای بین المللی است. یکی دیگر از روش های کنترل کیفیت، نظارت بر فرآیند تولید به جای کنترل محصول نهایی است.
2- برچسب‌گذاری و اطلاعات فنی
محصولات پتروشیمی صادراتی باید دارای برچسب هایی با درج اطلاعات فنی و ایمنی محصول، نام تولیدکننده، کشور مبدأ و مقصد صادرات و سایر اطلاعات موردنیاز باشند.
3- بسته بندی مناسب محصولات پتروشیمی
محصولات پتروشیمی نیاز به بسته بندی مناسب دارند تا از نشت جلوگیری شود و شناسایی آنها آسان باشد. بسته بندی باید در برابر آسیب های حمل و نقل جاده‌ای مقاوم باشد. این محصولات باید در برابر خطراتی مانند ضربه، آتش، اکسیژن و آب محافظت شوند. همچنین، بسته بندی ها باید در هنگام بارگیری و تخلیه به دقت بررسی شوند و با رعایت استانداردهای ایمنی طراحی گردند.
3- صدور گواهینامه
صادرکنندگان محصولات پتروشیمی باید گواهینامه های ضروری از جمله ISO و REACH را کسب کنند. گواهینامه REACH یک قانون اتحادیه اروپا است که با هدف ارتقاء ایمنی انسان و محیط زیست در برابر تهدیدات ناشی از ترکیبات شیمیایی، همچنین تقویت رقابت پذیری صنایع شیمیایی در این منطقه به تصویب رسیده است. همچنین گواهینامه ایزو یک استاندارد جهانی است که توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO) صادر می شود. این گواهینامه تأیید می کند که یک شرکت یا سازمان، استانداردهای معینی را در زمینه های مختلف مانند کیفیت محصولات، خدمات، مدیریت محیط زیست و ایمنی و بهداشت شغلی رعایت می کند.
در نهایت این گواهینامه ها تضمین می کنند که محصولات پتروشیمی به جهت صادرات با قوانین زیست محیطی و ایمنی کشورهای واردکننده سازگار است.
4- ضوابط و مقررات لجستیکی
پس از درخواست حمل و نقل محصولات پتروشیمی و طی مراحل قانونی، محموله بایستی به شرکت حمل و نقل داخلی تحویل داده شود و برای ارسال آماده گردد. رعایت دستورالعمل ها و روش های ایمنی در این فرآیند ضروری است. حمل و نقل محصولات پتروشیمی تحت مقرراتی همچون آیین نامه بین‌المللی کالاهای خطرناک دریایی (IMDG) و توصیه های سازمان ملل قرار دارد. رعایت این مقررات برای حمل و نقل ایمن آنها اهمیت بالایی دارد.
همچنین رانندگان و تیم های حمل و نقل باید هنگام کار با محصولات پتروشیمی از تجهیزات ایمنی مناسب مانند دستکش، عینک و ماسک استفاده کنند. تریلی ها نیز می بایست به تجهیزات ایمنی نظیر کپسول های آتش‌نشانی و کیت های مهار نشت مجهز باشند تا در شرایط اضطراری اقدام کنند.
5- محصولات ممنوعه
برخی از محصولات پتروشیمی از جمله کربنات سدیم، پلی پروپیلن، پلی اتیلن ترفلات، ABS، پلی استایرن، DOP، SPR، PBR، ویل استات منومر، اتانول آمین ها و ضایعات پلیمری به دلیل مسائل امنیتی و قوانین بین‌المللی، در لیست ممنوعه ها قرار دارند و صادرکنندگان محصولات پتروشیمی می بایست از این محصولات ممنوعه مطلع باشند.
این مجوزها با هدف تضمین کیفیت و ایمنی کالاها و همچنین رعایت الزامات قانونی از سوی کشور صادرکننده ارائه می‌شوند. این مجوزها و گواهینامه ها نقش حیاتی در تسهیل فرآیند صادرات و حفظ اعتبار ملی در بازارهای جهانی ایفا می کنند.
سخن پایانی
صنعت پتروشیمی با تولید محصولات متنوع و با ارزش افزوده بالا، به عنوان یکی از موتورهای محرک اقتصادی کشور شناخته می شود و علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، با صادرات محصولات خود به بازارهای جهانی، سهم قابل توجهی در درآمدهای ارزی کشور دارد. ایران با منابع طبیعی وسیع، قابلیت های تولید پیشرفته و موقعیت جغرافیایی استراتژیک، همچنان نقش محوری در بازار پتروشیمی بین‌المللی ایفا می کند؛ چه برای تولید، کشاورزی و یا کاربردهای صنعتی.
