خوراک پتروشیمی چیست؟

خوراک پتروشیمی به مواد اولیه‌ ای گفته می ‌شود که در صنایع پتروشیمی برای تولید محصولات شیمیایی، پلیمری و سوخت ‌های خاص مورد استفاده قرار می ‌گیرند. این خوراک می‌ تواند به شکل گاز، مایع یا ترکیبی از هر دو باشد و مستقیماً از پالایشگاه ‌ها، میادین نفت و گاز یا منابع طبیعی استخراج شود. در ادامه همراه ما باشید تا با انواع خوراک پتروشیمی، مزایا و معایب هر کدام و درباره نرخ خوراک پتروشیمی و فرمول آن اطلاعات مفیدی کسب نمایید.

خوراک مایع پتروشیمی چیست؟

خوراک پتروشیمی به موادی اطلاق می ‌شود که به ‌عنوان ماده اولیه در فرآیندهای تولید محصولات پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌ گیرند. این خوراک‌ ها عمدتاً به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: خوراک‌ های گازی و خوراک ‌های مایع.

• خوراک‌های گازی

این دسته شامل گازهایی مانند متان و اتان است. پتروشیمی‌ هایی که از گاز متان به‌عنوان خوراک استفاده می‌ کنند، محصولاتی نظیر متانول، آمونیاک و اوره تولید می‌نمایند. از سوی دیگر، گاز اتان به ‌عنوان خوراک برای تولید الفین ‌هایی مانند اتیلن و پروپیلن بکار می ‌رود که در نهایت به تولید پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن منجر می ‌شود. در ایران، بسیاری از مجتمع‌ های پتروشیمی از خوراک گازی استفاده می ‌کنند.

• خوراک‌های مایع

این دسته شامل موادی مانند نفتا، میعانات گازی، پروپان و بوتان است. نفتا یکی از مهم ‌ترین خوراک‌ های مایع است که در تولید محصولات آروماتیکی مانند بنزن، تولوئن و زایلن بکار می ‌رود. این ترکیبات پایه‌ای برای تولید بسیاری از محصولات شیمیایی و پلیمری هستند.

فرآیندهای اصلی استفاده از خوراک ‌های پتروشیمی

1. کراکینگ بخار (Steam Cracking)

• خوراک:اتان، پروپان، بوتان، نفتا
• محصولات: اتیلن، پروپیلن، بوتادین، بنزن

2. ریفورمینگ کاتالیستی (Catalytic Reforming) 

• خوراک:نفتا
• محصولات:بنزن، تولوئن، زایلن (BTX)

3. فرآیند تبدیل متانول (Methanol-to-Olefins, MTO)

• خوراک:متانول (از گاز متان)
• محصولات: اتیلن، پروپیلن

4. فرآیند تبدیل گاز به مایع (Gas to Liquid, GTL)

• خوراک: متان
• محصولات:سوخت ‌های مایع، موم ‌های مصنوعی

خوراک گاز پتروشیمی چیست؟

خوراک گازی پتروشیمی به مواد اولیه‌ای از جنس گاز طبیعی و مشتقات آن گفته می ‌شود که به‌ عنوان ورودی در صنایع پتروشیمی استفاده می ‌شود. این خوراک عمدتاً شامل متان، اتان، پروپان، بوتان و گاز مایع طبیعی (NGLs) است و در تولید محصولات متنوعی مانند متانول، آمونیاک، اوره و الفین ‌ها نقش اساسی دارد. خوراک گازی همچنین یکی از مهم‌ ترین منابع برای صنایع پتروشیمی است که امکان تولید محصولات ارزشمندی مانند متانول، آمونیاک، اوره و انواع الفین ‌ها را فراهم می ‌کند. ایران به ‌عنوان یکی از بزرگ ‌ترین دارندگان ذخایر گازی جهان، مزیت رقابتی بالایی در استفاده از خوراک گازی دارد. با این حال، چالش ‌هایی مانند نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت ‌ها و تأمین پایدار گاز نیز می بایست در نظر گرفته شود.

مزایای استفاده از خوراک گازی در پتروشیمی

• ارزان‌تر از خوراک ‌های مایع (مانند نفتا)

به‌ ویژه در کشورهایی مانند ایران که منابع گازی گسترده‌ای دارند، هزینه تولید محصولات پتروشیمی با خوراک گازی بسیار پایین ‌تر از خوراک مایع است.

• راندمان بالاتر در تولید محصولات کلیدی

خوراک ‌های گازی به ‌ویژه اتان برای تولید الفین ‌ها (اتیلن و پروپیلن) عملکرد بهتری دارند و میزان تولید هیدروکربن‌ های سنگین کمتر است.

• دوستدار محیط زیست

نسبت به خوراک ‌های مایع، محصولات جانبی آلاینده‌ کمتری (مانند ترکیبات آروماتیکی) تولید می ‌شود.

انواع خوراک ‌های گازی و کاربردهای آنها

خوراک ‌های گازی معمولاً به چند دسته اصلی تقسیم می شوند که هرکدام کاربردهای متفاوتی در صنایع پتروشیمی دارند:

• متان (CH₄)

اصلی‌ترین جزء گاز طبیعی است که حدود 85-90 درصد ترکیب گاز طبیعی را تشکیل می ‌دهد. کاربرد های این گاز شامل:

• تولید متانولکه خود ماده اولیه تولید الفین ‌ها و سوخت ‌های شیمیایی است.
• تولید آمونیاک که در نهایت به اوره و کودهای شیمیایی تبدیل می‌شود.
• استفاده به‌عنوان سوخت در صنایع پتروشیمی برای تأمین انرژی فرآیندها

• اتان (C₂H₆)

گاز طبیعی و مایعات گاز طبیعی (NGL) کاربردها: تولید اتیلن از طریق فرآیند کراکینگ حرارتی. اتیلن ماده اولیه بسیاری از پلیمرها مانند پلی‌اتیلن، PVC و PET است.

• پروپان(C₃H₈) و بوتان (C₄H₁₀)

همراه با گاز طبیعی و محصولات پالایشگاهی است. کاربرد:

• پروپان:در فرآیند کراکینگ به پروپیلن تبدیل شده و برای تولید پلی‌پروپیلن استفاده می ‌شود.
• بوتان: در تولید بوتادین که ماده اولیه لاستیک‌های مصنوعی است، کاربرد دارد.

• مایعات گاز طبیعی(NGLs)

ترکیبی از اتان، پروپان، بوتان و دیگر هیدروکربن ‌های سبک است. کاربرد:

• به‌عنوان خوراک برای تولید محصولات پتروشیمی
• مخلوط با نفتا برای افزایش بهره‌وری فرآیند کراکینگ حرارتی

 خوراک ‌های مایع پتروشیمی

خوراک ‌های مایع عمدتاً از مشتقات نفت خام و میعانات گازی به دست می ‌آیند: 1- نفتا

• منبع: پالایشگاه‌های نفت خام
• کاربرد:خوراک اصلی در تولید الفین ‌ها (اتیلن، پروپیلن) و آروماتیک‌ ها (بنزن، تولوئن، زایلن)
• محصولات نهایی:پلاستیک ‌ها، رزین ‌ها، الیاف مصنوعی، حلال ‌ها

2- گازوئیل و سوخت ‌های میان‌ تقطیر

• منبع:پالایشگاه‌های نفت
• کاربرد: در برخی فرآیندهای پتروشیمی به‌ عنوان خوراک و همچنین برای تولید محصولات سوختی خاص بکار می رود.

3-میعانات گازی

• منبع:میادین گازی
• کاربرد: جایگزین نفتا برای تولید محصولات پتروشیمی

4- آروماتیک ‌ها (بنزن، تولوئن، زایلن)

• منبع:اصلاح کاتالیستی نفتا در پالایشگاه ‌ها
• کاربرد:تولید پلاستیک ‌ها، رنگ‌ ها، الیاف مصنوعی

تفاوت‌ ها و مزایای خوراک های گازی و مایع

انتخاب نوع خوراک (گازی یا مایع) تأثیر مستقیمی بر روی هزینه ‌های تولید، فناوری مورد نیاز و نوع محصولات نهایی دارد. به ‌عنوان مثال، خوراک ‌های گازی معمولاً ارزان‌تر و در دسترس‌تر هستند و فرآیندهای تولید با آنها ساده ‌تر است. از سوی دیگر، خوراک ‌های مایع امکان تولید محصولات متنوع ‌تری را فراهم می‌ کنند، اما هزینه ‌های بالاتری را نیز به همراه دارند.

• مقایسه خوراک‌های گازی و مایع در پتروشیمی

ویژگی	خوراک ‌های گازی	خوراک ‌های مایع
منبع	گاز طبیعی، NGLs	نفت خام، میعانات گازی
هزینه تأمین	ارزان ‌تر (در کشورهای دارای منابع گازی)	گران ‌تر و وابسته به بازار جهانی نفت
کاربرد اصلی	تولید متانول، آمونیاک، اتیلن، پروپیلن	تولید الفین ‌ها، آروماتیک ‌ها، پلیمرها
بازدهی تولید	بازده بالاتر در تولید اتیلن و پروپیلن	تنوع محصولات بیشتر

نرخ خوراک پتروشیمی چیست؟

نرخ خوراک پتروشیمی به قیمت گاز یا مواد اولیه‌ای اشاره دارد که به‌ عنوان خوراک در واحدهای پتروشیمی استفاده می ‌شود. این نرخ تأثیر مستقیمی بر هزینه ‌های تولید و سودآوری این واحدها دارد و به‌ طور معمول توسط دولت تعیین می ‌شود. بنابراین، نرخ خوراک پتروشیمی یکی از مهم ‌ترین عوامل تعیین‌کننده هزینه ‌های تولید شرکت‌ های پتروشیمی است که تأثیر مستقیم بر قیمت سهام آنها در بورس و سودآوری صنعت دارد.

چالش‌ های قیمت‌ گذاری نرخ خوراک پتروشیمی

1. وابستگی به نرخ‌های جهانی: درحالی‌که ایران یکی از بزرگ‌ ترین تولیدکنندگان گاز جهان است، اما نرخ خوراک داخلی به قیمت ‌های بین‌المللی وابسته است که می‌ تواند در زمان افزایش قیمت جهانی، فشار مالی بر پتروشیمی‌ ها وارد کند.
2. نوسانات ارزی: تغییرات نرخ ارز (به ‌خصوص نرخ نیما) باعث می‌ شود که شرکت ‌های پتروشیمی در محاسبه هزینه ‌های خود دچار نوسان شوند.
3. رقابت با سایر کشورها: در برخی کشورها مانند عربستان، نرخ خوراک پتروشیمی بسیار ارزان‌ تر از ایران است که باعث کاهش قدرت رقابتی شرکت ‌های ایرانی در بازار جهانی می‌ شود.

نرخ خوراک پتروشیمی به چه عواملی بستگی دارد؟ نرخ خوراک پتروشیمی بر اساس فاکتورهای مختلفی مشخص می ‌شود که مهم‌ ترین آنها شامل موارد زیر است:

1. قیمت جهانی گاز و نفت:از آنجایی که بسیاری از مواد اولیه پتروشیمی ‌ها مانند گاز طبیعی و نفتا از منابع هیدروکربنی تأمین می‌ شود، نوسانات قیمت جهانی آنها تأثیر مستقیمی بر نرخ خوراک دارد.
2. فرمول دولتی قیمت‌گذاری: در ایران، نرخ خوراک پتروشیمی معمولاً بر اساس میانگین قیمت داخلی گاز طبیعی و میانگین قیمت گاز در چهار هاب معتبر بین ‌المللی آمریکا (Henry Hub)، NBP انگلستان، TTF  هلند و آلبرتا کانادا محاسبه می ‌شود.
3. نرخ ارز:قیمت خوراک پتروشیمی معمولاً وابسته به نرخ ارز رسمی و نیمایی است، زیرا بسیاری از مواد اولیه از طریق واردات تأمین شده یا قیمت ‌گذاری آنها متأثر از نرخ جهانی است.
4. سیاست‌های دولت و مجلس: دولت ‌ها می ‌توانند برای حمایت از صنایع پتروشیمی یا افزایش درآمدهای صادراتی، نرخ خوراک را کاهش یا افزایش دهند.

فرمول نرخ خوراک پتروشیمی ‌ها

بر اساس ابلاغیه وزارت نفت از سال 1395، قیمت گاز خوراک پتروشیمی ‌ها به ‌صورت ماهانه و بر اساس فرمول زیر محاسبه می ‌شود: قیمت گاز خوراک = 5/0 × متوسط قیمت داخلی گاز + 5/0 × متوسط قیمت گاز در ۴ هاب بین ‌المللی(آمریکا، آلبرتا کانادا، NBP انگلستان و TTF هلند) این فرمول به این معناست که 50  درصد قیمت گاز خوراک از بازار داخلی ایران و 50 درصد از قیمت‌ های جهانی محاسبه می ‌شود.

آخرین تغییرات نرخ خوراک پتروشیمی (1403)

بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده توسط وزارت نفت، قیمت گاز خوراک پتروشیمی در ایران حدود ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ تومان در هر مترمکعب تعیین شده است، که البته ممکن است با تغییرات جهانی و سیاست ‌های داخلی، دستخوش اصلاح شود. سخن پایانی همانطور که در این مقاله اشاره کردیم، خوراک ‌های پتروشیمی نقش کلیدی در تأمین مواد اولیه برای تولید طیف گسترده‌ای از محصولات صنعتی، از پلاستیک‌ ها و الیاف مصنوعی تا کودهای شیمیایی و سوخت ‌های ویژه، دارند. انتخاب نوع خوراک گازی یا مایع به شرایط اقتصادی، منابع در دسترس و فناوری مورد استفاده بستگی دارد. کشورهایی مانند ایران که دارای منابع گازی گسترده‌ای هستند، معمولاً از خوراک ‌های گازی مانند متان و اتان استفاده می‌ کنند، درحالیکه کشورهای دارای ذخایر نفتی بیشتر، خوراک ‌های مایع مانند نفتا و آروماتیک ‌ها را ترجیح می ‌دهند.