صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد جهانی، نقش حیاتی در تأمین مواد اولیه برای تولید انواع محصولات شیمیایی و پلاستیکی ایفا می کند. با این حال، کار در این صنعت با خطرات جدی و چالش های متعددی همراه است که سلامت و ایمنی کارکنان را تهدید می کند. در این مقاله، به بررسی خطرات کار در پتروشیمی، شامل خطرات فیزیکی و شیمیایی خواهیم پرداخت. همچنین به راهکارهای پیشگیری از این خطرات و اهمیت برقراری ایمنی در محیط کار خواهیم پرداخت. شناخت دقیق این خطرات و راهکارهای مقابله با آنها می تواند به حفظ سلامت کارکنان و بهبود شرایط کاری کمک شایانی نماید. لذا، این مقاله برای تمام افراد فعال در صنعت پتروشیمی بسیار حائز اهمیت است.
۲. خطرات شیمیایی
این خطرات به علت مواد شیمیایی سمی و خورنده در محیط پتروشیمی رخ می دهند.
الف) تماس با مواد شیمیایی خورنده
برخی از مواد شیمیایی مانند اسیدها و قلیاها می توانند باعث سوختگی شدید پوست و چشم شوند. قرارگیری در معرض این مواد ممکن است منجر به آسیب دائمی به بافت ها شود.
راه های پیشگیری:
خطرات کار در پتروشیمی و راه های پیشگیری
کار در صنایع پتروشیمی با خطرات مختلفی همراه است که می تواند سلامتی کارکنان و محیط زیست را تهدید کند. این خطرات شامل مواد شیمیایی سمی، آتش سوزی، انفجار، نشت گاز، قرارگیری در معرض مواد سرطان زا و شرایط محیطی خطرناک می شود. ۱. خطرات فیزیکی این خطرات به علت محیط کاری سخت و شرایط فیزیکی خاص در پتروشیمی رخ می دهند. الف) آتش‌سوزی و انفجار- مواد نفتی و گازی به‌شدت قابل اشتعال هستند.
- هرگونه نشت گاز و مایعات قابل اشتعال می‌تواند باعث آتش سوزی و انفجار شود.
- در صورت تماس جرقه با گازهای قابل اشتعال، احتمال انفجار بالاست.
- استفاده از سیستم‌های تشخیص نشت گاز و آتش
- رعایت استانداردهای ایمنی در جوشکاری و کار با تجهیزات الکتریکی
- آموزش پرسنل در مورد مدیریت بحران و استفاده از تجهیزات اطفای حریق
- گازهای سولفید هیدروژن(H₂S)، آمونیاک، کلر، بنزن و متان در پتروشیمی‌ها یافت می شوند.
- قرارگیری در معرض این گازها می‌تواند منجر به خفگی، مسمومیت، سردرد و مشکلات تنفسی شود.
- برخی از گازها مانند بنزن و فرمالدئید سرطان‌زا هستند.
- استفاده از حسگرهای نشت گاز در محیط‌های کار پتروشیمی
- رعایت استانداردهای تهویه مناسب
- استفاده از ماسک و تجهیزات ایمنی فردی در محیط‌های پرخطر
- پوشیدن لباس‌های مقاوم در برابر حرارت
- مصرف مایعات کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن
- استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده و تهویه مناسب
۲. خطرات شیمیایی
این خطرات به علت مواد شیمیایی سمی و خورنده در محیط پتروشیمی رخ می دهند.
الف) تماس با مواد شیمیایی خورنده
برخی از مواد شیمیایی مانند اسیدها و قلیاها می توانند باعث سوختگی شدید پوست و چشم شوند. قرارگیری در معرض این مواد ممکن است منجر به آسیب دائمی به بافت ها شود.
راه های پیشگیری:
- استفاده از لباس‌های محافظ، دستکش و عینک ایمنی
- آموزش کارکنان برای کار با مواد شیمیایی خطرناک
- نصب دوش‌های اضطراری و ایستگاه های شست‌وشوی چشم
- استفاده از ماسک‌های مخصوص فیلتر‌دار در محیط های پرخطر
- اندازه‌گیری و کنترل سطح آلاینده‌های هوا
- نصب سیستم‌های تهویه قوی در محیط های بسته
- نشت مواد شیمیایی و نفتی به محیط زیست، باعث آلودگی آب، خاک و هوا میشود.
- انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن و متان به تغییرات اقلیمی دامن می‌زند.
- نشت مواد سمی به دریا می‌تواند باعث مرگ آبزیان و از بین رفتن اکوسیستم های طبیعی شود.
- رعایت پروتکل‌های زیست محیطی و استانداردهای بین المللی
- نصب سیستم‌های کنترل آلودگی هوا و فیلترهای صنعتی
- استفاده از مواد جایگزین با آلودگی کمتر در فرآیندهای صنعتی
- طراحی محیط کار ارگونومیک برای کاهش فشار بر روی بدن
- رعایت ساعات کاری استاندارد و استراحت‌های دوره‌ای
- استفاده از سیستم‌های ایمنی برای جلوگیری از سقوط از ارتفاع
- بررسی منظم وضعیت ماشین‌آلات و تجهیزات الکتریکی
- نصب سیستم‌های قطع اضطراری
- استفاده از کفش‌های ایمنی عایق برق و دستکش مخصوص
عوارض آلایندگی پتروشیمی
آلاینده های ناشی از پتروشیمی شامل گازهای گلخانه‌ای، ترکیبات آلی فرّار، فلزات سنگین و پساب های شیمیایی هستند که تأثیرات مخربی بر هوا، آب، خاک و سلامت انسان دارند.۱. عوارض آلایندگی پتروشیمی بر محیط زیست
الف) آلودگی هوا- انتشار گازهای سمی و گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن(CO₂)، مونوکسید کربن(CO)، سولفید
- هیدروژن(H₂S)، اکسیدهای نیتروژن(NOx)، اکسیدهای گوگرد(SOx) و ترکیبات آلی فرّار (VOCs)
- افزایش اثر گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی
- ایجاد باران اسیدی که به جنگل‌ها، دریاچه ها و ساختمان ها آسیب می‌زند.
- تولید ذرات معلقPM10 و5 که باعث بیماری های تنفسی می شوند.
- ورود پساب‌های شیمیایی حاوی فلزات سنگین، هیدروکربن های آروماتیک، فنل، روغن ها و مواد سمی به منابع آب
- آلودگی رودخانه‌ها، دریاچه ها و آب های زیرزمینی
- کاهش اکسیژن محلول در آب و نابودی آبزیان
- نشت نفت خام، گازوئیل، بنزن، فلزات سنگین و مواد شیمیایی خطرناک به خاک
- کاهش حاصلخیزی خاک و نابودی میکروارگانیسم‌های مفید
- سخت شدن خاک و کاهش نفوذپذیری آن که باعث افزایش سیلاب‌ها می شود.
- سر و صدای شدید ناشی از تجهیزات صنعتی، توربین‌ها و ماشین آلات سنگین
- نورپردازی‌های شدید و شبانه که باعث اختلال در الگوی طبیعی حیوانات و انسان ها می شود.
۲. عوارض آلایندگی پتروشیمی بر سلامت انسان
الف) بیماری های تنفسی- استنشاق گازهای سمی و ذرات معلق باعث بیماری‌هایی مانند آسم، برونشیت مزمن، تنگی نفس و سرطان ریه می شود.
- قرارگیری در معرض اکسیدهای نیتروژن و گوگرد باعث التهاب راه‌های تنفسی و افزایش حملات آسمی می شود.
مزایا و معایب کار در پتروشیمی
کار در صنایع پتروشیمی یکی از شغل های پرطرفدار و پردرآمد در حوزه صنعت و انرژی محسوب می شود، اما مانند هر شغل دیگری، مزایا و معایب خاص خود را دارد. در ادامه به بررسی این موارد می پردازیم.مزایای کار در پتروشیمی
۱- حقوق و مزایای بالا- حقوق و دستمزد بالاتر نسبت به بسیاری از مشاغل صنعتی دیگر
- دریافت اضافه‌کاری و پاداش های ویژه برای شیفت های شبانه و کار در شرایط سخت
- مزایای رفاهی مانند بیمه‌های درمانی، بیمه عمر و خدمات بازنشستگی
- صنایع پتروشیمی از جمله صنایع پایدار و استراتژیک هستند.
- تقاضای بالای جهانی برای محصولات پتروشیمی باعث کاهش احتمال تعطیلی کارخانه‌ها می شود.
- قراردادهای بلندمدت و حمایت های دولتی در برخی کشورها
- امکان پیشرفت در سازمان و ارتقاء شغلی برای کارمندان باتجربه
- دوره‌های آموزشی و مهارت آموزی برای به روزرسانی دانش فنی
- امکان انتقال به موقعیت‌های مدیریتی و تخصصی در آینده
- صنایع پتروشیمی نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارند.
- کار در این حوزه، به کارکنان تخصص و تجربه ارزشمندی در بخش انرژی و تولید می‌دهد.
- امکان استخدام در کشورهای مختلف به دلیل تقاضای بالای نیروی متخصص
- دسترسی به تجهیزات مدرن و فناوری‌های پیشرفته در فرآیندهای صنعتی
- یادگیری و کار با سیستم‌های کنترل هوشمند و خودکارسازی صنعتی
- افزایش توانایی‌های فنی در زمینه های مهندسی شیمی، مکانیک، برق و کنترل
- ارائه مسکن سازمانی، وام‌های مسکن و خودرو برای برخی کارکنان
- داشتن فضاهای ورزشی، تفریحی و امکانات رفاهی در برخی واحدهای پتروشیمی
- امکان استفاده از خدمات درمانی و پزشکی رایگان یا با تخفیف ویژه
معایب کار در پتروشیمی:
۱- شرایط کاری سخت و خطرناک- قرارگیری در معرض گازهای سمی، مواد شیمیایی خطرناک و آلاینده‌ها
- احتمال بروز حوادث صنعتی مانند انفجار، آتش‌سوزی و نشت مواد شیمیایی
- نیاز به استفاده دائمی از تجهیزات ایمنی و لباس‌های محافظ
- کار در پتروشیمی معمولاً به صورت شیفتی (روز و شب) انجام میشود.
- ممکن است نیاز به کار در تعطیلات و روزهای خاص باشد
- ساعات کاری زیاد می‌تواند باعث فرسودگی جسمی و روحی شود.
- قرارگیری طولانی‌مدت در معرض گازهای سمی مانند بنزن، هیدروژن سولفید و اکسیدهای نیتروژن
- احتمال بروز بیماری‌های تنفسی، پوستی، قلبی و سرطان در اثر تماس مداوم با مواد شیمیایی
- تأثیرات منفی بر روی سلامت روان به دلیل استرس‌های شغلی
- برای پیشرفت در این حوزه، باید به‌طور مداوم آموزش ببینید و مهارت های خود را ارتقا دهید.
- نیاز به آگاهی کامل از استانداردهای ایمنی و دستورالعمل‌های کار با مواد شیمیایی
- برخی از مشاغل این صنعت نیاز به مدارک و گواهینامه‌های بین المللی دارند.
- بسیاری از واحدهای پتروشیمی در مناطق صنعتی دور از شهرها قرار دارند.
- کارگران و مهندسان ممکن است برای مدت طولانی از خانواده دور باشند.
- کمبود امکانات رفاهی و تفریحی در برخی مناطق صنعتی
- کار در شرایط پرریسک و تحت فشار بالا
- نیاز به دقت بالا در انجام وظایف برای جلوگیری از حوادث خطرناک
- امکان از دست دادن شغل در صورت بروز اشتباهات ایمنی
سوالات متداول
اگر پتروشیمی منفجر شود چه میشود؟
اگر پتروشیمی منفجر شود، بسته به شدت انفجار، نوع مواد شیمیایی، محل و شرایط محیطی، می‌تواند پیامدهای بسیار گسترده و خطرناکی مانند انفجار و آتش‌سوزی گسترده، آلودگی شیمیایی و سمی، آسیب انسانی و تخریب فیزیکی، اثرات زیست‌محیطی و تبعات اقتصادی و اجتماعی داشته باشد.
در صورت انتشار گازهای خطرناک در ساختمان محل کار چه باید کرد؟
اگر در ساختمان محل کار گازهای خطرناک (مثل گازهای سمی، قابل اشتعال یا خفه‌کننده) منتشر شوند، واکنش سریع و درست حیاتی است. در ادامه مراحل دقیق و ساده را برای چنین شرایطی آورده‌ام:
۱. حفظ خونسردی و هشدار دادن
- فوراً با صدای بلند به اطرافیان اطلاع بده.
- اگر سیستم اعلام خطر یا آژیر اضطراری وجود دارد، فعالش کن.
- تماس با شماره‌های اضطراری
- و اگر محل صنعتی است، تیم HSE (ایمنی و بهداشت) محل را مطلع کن.
۲. تخلیه سریع و منظم ساختمان
- در مسیر باد حرکت نکن؛ اگر می‌دانی گاز از کدام سمت می‌آید، خلاف جهت باد حرکت کن.
- از پله‌ها استفاده کن، نه آسانسور.
- درها را پشت سر ببند تا گاز گسترش پیدا نکند.
- اگر امکان دارد، دهان و بینی‌ات را با دستمال مرطوب بپوشان.
۳. اگر در تماس با گاز قرار گرفتی
- فورا به هوای آزاد برو.
- اگر احساس سوزش، تهوع یا سرگیجه داری، بنشین و تنفس آرام انجام بده.
- لباس‌های آلوده را دربیاور و در کیسه جدا بگذار.
- چشم‌ها و پوست را با آب فراوان بشوی.
۴. در صورت نشت گاز قابل اشتعال (مثل متان یا LPG)
- هیچ کلیدی، موبایل یا دستگاه برقی را روشن یا خاموش نکن. جرقه می‌تواند باعث انفجار شود.
- از روشن کردن سیگار یا شعله خودداری کن.
- اگر بوی گاز از لوله‌ها یا مخازن می‌آید، به تیم فنی اطلاع بده اما خودت تعمیر نکن.
۵. پس از خروج از ساختمان
- در محل امن و باز بمان تا تیم امداد وضعیت را اعلام کند.
- تا زمانی که اعلام «ایمنی کامل» نشده، وارد ساختمان نشو.
- اگر همکار یا فردی بی‌هوش شده، خودت بدون تجهیزات ایمنی وارد نشو؛ فقط محل او را به نیروهای امدادی اطلاع بده.
